BIELSKO BIAŁA - bajkowa kraina podbeskidzia

   

   Bielsko-Biała formalnie powstało w styczniu 1951 roku, lecz historia miast, które były jego fundamentami jest o wiele dłuższa. Starszą częścią „dwumiasta” jest śląskie Bielsko powstałe w końcu XIII wieku. Od XVI w. miasto rozwijało się jako ośrodek handlu, sukiennictwa i ceramiki, a także jako stolica państwa stanowego, przekształconego później w księstwo. Małopolska Biała natomiast powstała ok. 1560 r. jako osada tkaczy. Na początku XIX w. zaczął się tu rozwijać przemysł, a już na przełomie XIX i XX stulecia okręg bielsko-bialski był jednym z największych ośrodków przemysłowych Austro-Węgier. Wtedy też rozpoczął się proces zrastania dwóch organizmów zakończony w 1951 r. połączeniem ich w jedno miasto Bielsko-Białą. Przez wieki charakterystyczną cechą dwumiasta była również wielonarodowość (Polacy, Niemcy i Żydzi) oraz różnorodność religijna (katolicy, protestanci i Żydzi), przerwane II wojną światową (w której szczęśliwie uniknęło zniszczeń). W okresie powojennym Bielsko-Biała wciąż rozwijało się, w latach 1975-1998 jako stolica województwa bielskiego, aby stać się dziś jednym z najbardziej prężnych gospodarczo miast Polski, a także ważnym ośrodkiem kulturalnym, turystycznym i akademickim. Choć historia Bielska-Białej sięga XIII wieku, większość zabytków pochodzi z XIX stulecia, kiedy miasto, wtedy jeszcze podzielone formalnie na dwa organizmy, stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym i znacznie się rozrosło. Obiekty zabytkowe są różnorodne stylowo, przy czym dominują formy historyzmu –neogotyk, neorenesans, neobarok i eklektyzm – a w mniejszym stopniu również klasycyzm oraz secesja. W dwudziestoleciu międzywojennym powstały liczne budowle modernistyczne, a w okresie powojennym socrealistyczne. Pozostałe style architektoniczne reprezentują przede wszystkim budowle sakralne.

     Zamek książąt Sułkowskich – najstarsza i największa zabytkowa budowla Bielska-Białej, położona we wschodniej części Starego Miasta. Został wzniesiony w XIV wieku staraniem księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka i przez kolejne stulecia służył jako jedna z siedzib Piastów cieszyńskich. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Pełnił także rolę śląskiej warowni granicznej, strzegąc wschodniej granicy Księstwa Cieszyńskiego na rzece Białej – oddzielającej Śląsk od Małopolski.

      Od końca XVI wieku rola obronna zamku malała i przekształcał się on coraz bardziej w rezydencję szlachecką, stanowiąc od 1572 r. centrum administracyjno-gospodarcze państwa bielskiego (od 1752 r. Księstwo Bielskie) oraz siedzibę jego właścicieli. Na skutek licznych przebudów zatarte zostały jego dawne cechy stylowe. Ostatnia z nich miała miejsce w latach 1855-1864 (wtedy powstała m.in. eklektyczna fasada zwrócona ku pl. Bolesława Chrobrego). Od 1945 r. jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej , wcześniej przez ponad 200 lat był własnością rodu Sułkowskich.

   Ekspozycja muzeum obejmuje: XIX-wieczną reprezentacyjną klatkę schodową, salę militariów i sztuki myśliwskiej, wystawę sztuki polskiej i europejskiej od XIV do XVII wieku, salon muzyczny, salon biedermeierowski, galerię malarstwa polskiego i europejskiego od XIX do XX wieku, galerię współczesnej sztuki regionu, wystawę prezentującą dzieje zamku, Bielska, Białej i okolic, wystawę etnograficzną, wystawę grafiki przełomu XIX i XX wieku, wystawę malarstwa portretowego od roku 1800 do lat trzydziestych XX wieku, wnętrza z prezentacją pamiątek po rodzinie Sułkowskich i salę z rycerzem – lapidarium.

 Rynek był miejscem, gdzie w średniowieczu koncentrowało się życie społeczno-gospodarcze miasta. Co tydzień odbywały się nad nim targi, a trzy razy roku jarmarki. W czasie prac archeologicznych w latach 90. XX wieku odkryto ślady drewnianego ratusza stojącego na Rynku do XVI w., a także fundamenty XVII-wiecznej wagi miejskiej oraz studnię z kamienną cembrowiną z tego samego okresu. Wykazano również, że współcześnie plac jest obniżony w stosunku do swojego pierwotnego poziomu.

     W XIX wieku Stare Miasto zaczęło tracić swoje znaczenie na rzecz Dolnego Przedmieścia. Spośród obiektów mieszczących się przy Rynku: ratusz został przeniesiony na dzisiejszą ul. Cieszyńską, poczta na ul. Zamkową, starostwo powiatowe i sąd na ul. Słowackiego, a dom cechowy sukienników na pl. Smolki. Centralnym placem miasta stał się dzisiejszy pl. Bolesława Chrobrego. Jednocześnie powstało kilka nowych, kilkupiętrowych kamienic, które wyraźnie kontrastowały z dotychczasową prowincjonalną zabudową. W tym czasie, do roku 1918, główny plac starówki nosił nazwę Ringplatz.

     W 1950 r. Rynek został przeobrażony na skwer z kilkoma lampami gazowymi, jakie oświetlały miasto w latach 1864–1970. W 1953 do rejestru zabytków wpisano układ urbanistyczny Starego Miasta, a siedem lat później wszystkie kamienice przy Rynku. Równocześnie plac został wyłączony z ruchu samochodowego. Przez lata plac, jak i cała starówka, był zaniedbywany.

     Już w pierwszej ćwierci XIV wieku miasto było otoczone murami obronnymi z kamienia łamanego wzmocnionymi przez palisady, baszty i trzy bramy – dolną (obecna wieża zamkowa), górną (ul. Piwowarska) i od strony pastwiska północnego (ul. Kręta). Fortyfikacje miały długość około 800 m i wykorzystywały naturalne właściwości wzgórza. W XVI wieku mury zostały poddane rozbudowie – po 1521 r. wzniesiono drugą linię murów (zewnętrznych) w odległości ok. 5-10 m od wewnętrznych. Rozbudowane fortyfikacje, stworzone z myślą o obronie miasta przed niebezpieczeństwem tureckim, nie obroniły jednak mieszkańców przed napadem Szwedów w 1645 r. W czasie pożaru miasta w 1659 r. zostały poważnie uszkodzone, niemniej odbudowano je i do połowy XVIII wieku spełniały swą rolę. Później częściowo je rozebrano, a częściowo zabudowano, podobnie jak to się stało ze starymi fortyfikacjami w innych miastach austriackich.

     Dom Tkacza – ekspozycja zewnętrzna Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej – położony jest na terenie Górnego Przedmieścia, istniejącego już od pierwszej połowy XV wieku i zamieszkiwanego przez sukienników bielskich. Tradycje domu, w którym znajduje się muzeum, sięgają XVIII wieku. Do pierwszych lat XX wieku mieściło się tu mieszkanie i warsztat sukiennika, brak jest jednak szczegółowych informacji o mieszkańcach domu. W drugiej połowie XVIII wieku była to z pewnością rodzina Bartke, w wieku XIX rodzina Batheltów. Od 1873 roku właścicielem budynku był Carl Nowak, a po jego śmierci wdowa po nim, Marie. Na początku XX wieku znajdował się tutaj warsztat szewski Antoniego Polończyka, istniejący do II wojny światowej. W okresie powojennym budynek pełnił funkcję normalnego domu czynszowego. Syn Antoniego, Wiktor Polończyk, w 1974 roku podarował go Skarbowi Państwa z przeznaczeniem na cele muzealne. Po długoletnich pracach konserwatorskich i rekonstrukcyjnych w 1992 roku Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej udostępniło dom zwiedzającym.

    Celem ekspozycji w Domu Tkacza jest próba zrekonstruowania wnętrza jako domu i warsztatu sukienniczego należącego do mistrza cechowego – starszego cechu, a więc przedstawiciela najwyższych władz cechowych. Aranżacja ukazuje funkcjonowanie domu na przełomie XIX i XX wieku, czyli w okresie schyłkowym dla ręcznej wytwórczości, od drugiej połowy XIX wieku w bardzo szybkim tempie wypieranej przez warsztaty mechaniczne.

    Budynek przedzielony jest sienią na dwie zasadnicze części – warsztatową, znajdującą się po lewej stronie od wejścia i mieszkalną – po prawej stronie. Największe z pomieszczeń to warsztat. Umieszczono tu przede wszystkim przedmioty bezpośrednio związane z pracą tkacza. Na szczególną uwagę zasługuje potężne krosno nicielnicowe pochodzące z połowy XVIII wieku, służące do wyrobu tkanin wełnianych, a także przedmioty związane z przygotowywaniem i snuciem osnowy. Część tego pomieszczenia przeznaczona jest do pracy biurowej, polegającej na załatwianiu spraw organizacyjnych cechu, rozstrzyganiu różnorodnych sporów i waśni pomiędzy jego członkami. Tu umieszczone są m.in. dokumenty i pamiątki cechowe oraz żelazna skrzynia, stanowiąca niegdyś „kasę pancerną” cechu. Pomieszczenie to było także sypialnią i mieszkaniem czeladnika, stąd obok pieca znajdują się sprzęty przeznaczone do jego dyspozycji.

   Z warsztatu przez frontową część sieni prowadzi droga do kuchni – pomieszczenia skupiającego życie całej rodziny. Tutaj przygotowywano i spożywano posiłki, tutaj spędzały swój wolny czas dzieci, tu w końcu całymi dniami przebywała gospodyni, w chwilach wolnych zajmując się szyciem, haftowaniem czy innymi robótkami ręcznymi. Na co dzień to kuchnia właśnie była miejscem spotkań rodzinno-sąsiedzkich i kontaktów na płaszczyźnie towarzyskiej.

    W pomieszczeniu tym znajdują się więc eksponaty dwojakiego rodzaju – obok naczyń i sprzętów kuchennych są tu przedmioty związane z tkactwem, ale używane do czynności pomocniczych, wykonywanych przez kobiety i dzieci: kołowrotek czy też motowidło – swego rodzaju miara, na którą nawijano uprzędzone na kołowrotku nici. W celach porównawczych umieszczono tu mniejsze krosno tkackie, pochodzące z okolic Bielska, z drugiej połowy XIX wieku. Wykonywano na nim tkaniny lniane, lniano-wełniane lub wełniane, ale o połowę węższe niż na warsztacie rzemieślniczym. Na krośnie tym, specjalnie dla zwiedzających, odbywa się także praktyczny pokaz tkania.

     Obok kuchni znajduje się sypialnia i w pewnym sensie pokój reprezentacyjny gospodarzy, w ciągu dnia używany właściwie tylko od święta, wybielony, z fornirowanymi meblami z przełomu XIX i XX wieku.Uzupełnienie ekspozycji stanowią umieszczone w sieni drzeworyty Jana Wałacha o tematyce tkackiej.

     Dom Tkacza to oryginalny przykład dawnego drewnianego budownictwa miejskiego nie tylko na terenie naszego miasta, ale i w skali ogólnokrajowej. Jest to jedyna w swoim rodzaju próba zobrazowania pracy rzemieślnika miejskiego, w pełni ukształtowanego przez mocną organizację cechową.

    Dom Przyrodnika. Jest to swoiste prywatne muzeum, w którym znajdziemy na stałych wystawach około 450 egzemplarzy wypreparowanych ssaków i ptaków (wraz z gniazdami i jajami), a także około 1200 gatunków krajowych i egzotycznych motyli i chrząszczy. Dodatkową atrakcją jest możliwość zobaczenia na terenie posesji żywych zwierząt – sarny, kozy, królików, zajęcy, bażantów i szynszyli.    Do obejrzenia wystaw Domu Przyrodnika zachęcamy wszystkich, za równo najmłodszych jak i tych starszych.

      No i oczywiście pozostaje nam największa atrakcja dla dzieci czyli Studio Filmów Rysunkowych gdzie w latach 60-tych XX wieku narodził się „Bolek i Lolek” czy „Reksio” – nieśmiertelne wieczorynki dzieci PRL-u. Dziś studia mozna zwiedzać. Podczas takiej wizyty, która zazwyczaj trwa około 2 godzin można zobaczyć jak powstawały postacie pod ołówkiem twórców oraz jak dźwiek towarzyszący postacią został wytworzony w wytwórni. Po zwiedzaniu jest seans filmowy 4 animowanych kreskówek w sali kinowej studia.