SIEWIERZ

   W czasach księstwa siewierskiego (1443 - 17980) znane było powiedzenie:"Bij, kradnij, zabijaj, lecz Siewierz omijaj!" Słowa te odnosiły się do surowych praw stanowionych przez biskupów krakowskich. |Dzisiaj to niewielkie miasto (ok 5400 mieszkańców) słynie z chleba siewierskiego, z żurku siewierskiego, pieczonej gęsi i kilku ciekawych zabytków.

   Na niewielkim wzniesieniu na skraju miasta znajdują się ruiny zamku biskupów krakowskich. murowaną warownie zbudowano najprawdopodobniej w drugiej połowie XIV wieku na sztucznej wyspie w zakolu Czarnej Przemszy. stanęła ona na miejscu wcześniejszej, drewniano-ziemnej siedziby kasztelana. w 1443 roku zadłużony książę Wacław I sprzedał dobra siewierskie Zbigniewowi Oleśnickiemu, biskupowi Krakowskiemu. Od tej pory notuje się podległego biskupom feudalnego księstwa siewierskiego, którego kres nastąpił dopiero w roku 1790 na mocy ustawy Sejmu Wielkiego.

   Przez wieki obiekt pełniący funkcję biskupiej rezydencji był wielokrotnie przebudowywany. W efekcie zatracił swój pierwotny kształt. Szczególnie dużo troski o siewierską siedzibę wykazali rządzący w księstwie w XVI wieku biskupi: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Andrzej Zebrzydowski, Filip Padniewski oraz Franciszek Krasiński.

   Najstarszymi elementami założenia zamkowego były cylindryczna wieża z kamienia oraz mury obwodowe. W dalszej kolejności zbudowano trzy skrzydła mieszkalne. W XVI stuleciu nadano rezydencji cechy renesansowe. Dopiero później poprawiono walory obronne rezydencji  - staraniem biskupa Franciszka Krasińskiego wybudowano dodatkowy mur a powstałe w ten sposób międzymurze wypełniono ziemią i utworzono stanowiska dla artylerii.

   Bramę wjazdową wzmocniono dwukondygnacyjnym przedbramiem, zachowanym częściowo do dziś. Zamek podupadł na początku XVII wieku, a następnie został zrujnowany przez wojska szwedzkie podczas potopu.Choć formalnie księstwo siewierskie było neutralne, na zamku przebywały oddziały hetmana Stefana Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów do ataku.

   mimo podejmowanych po wojnie prac remontowych, nie udało się przywrócić rezydencji do stanu świetności. po trzecim rozbiorze Polski ziemie dawnego księstwa siewierskiego znalazły się w granicach zaboru pruskiego. ostatnim biskupem rezydującym na zamku był Feliks Paweł Turski, który opuścił Siewierz w roku 1800.

   Zamek zabezpieczony w formie trwałej ruiny niedawno został ponownie udostępniony zwiedzającym. Na wieży umieszczono platformę widokową, na którą wstęp jest płatny. Zamek jest otwarty w weekendy (sobota - niedziela) w godzinach od 10 do 16. W pozostałe dni tylko po wcześniejszym uzgodnieniu w Izbie Tradycji i Kultury Dawnej w Siewierzu, która znajduje się przy ul. Kościuszki 5 (tel. 032 674 24 61, 782 480 977)

LEGENDA

   Przed wiekami żyła w Siewierzu piękna dziewczyna. Pewnego razu pokochała ona tutejszego starostę. Miejscem ich spotkań był zamek siewierski. tym samym łamali oni surowe prawo, które zabraniało kobietom wstępu na zamek bez specjalnej zgody biskupa. Gdy wieść ta dotarła do Krakowa, nad zakochanymi odbył się sąd. Wkrótce też starostę wygnano z księstwa, a dziewczynę żywcem zamurowano w lochach warowni. podobno nocami jej duch, pod postacią Czarnej Damy, pojawia się na murach zamku.

   W budynku Starej Gminy znajduje się dziś informacja turystyczna. Późnoklasycystyczny dworek wybudowany na przełomie XVIII/XIX wieku przez rodzinę Franków. Jest to budynek parterowy z facjatkami, dwutraktowy z sienią na osi. Posiada charakterystyczny dach mansardowy podbity gontem. Po utracie przez Siewierz praw miejskich - w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej przez władze carskie po Powstaniu Styczniowym i wyburzeniu ratusza, budynek został zakupiony od rodziny Franków ze składek mieszkańców na siedzibę gminy wiejskiej utworzonej w 1892 roku. Rolę tę pełnił do lat 40-tych XX wieku, następnie mieściło się w nim przedszkole.

   Obecnie w budynku mieści się Izba Tradycji i Kultury Dawnej w Siewierzu, istniejąca w strukturach Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Siewierzu. Obejmuje ona 3 działy: Dział Kultury Dawnej (eksponaty rzemiosła dawnego oraz gospodarstwa domowego), Dział Historyczny (tematyka dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego oraz jego zabytki), Galerię Twórców Ziemi Siewierskiej (prace plastyczne, rzeźba i rękodzieło artystyczne). W izbie swoją siedzibę ma Chorągiew Rycerska Księstwa Siewierskiego.

   Rynek w Siewierzu posiada średniowieczny układ zabudowy z 1276 roku. Pierwsza wzmianka z tekstu bulli papieskiej z 1124 roku mówi że istniała osada posiadająca jatkę i targ. Najstarszym obiektem na rynku jest barokowa kamienica z XVII wieku. Podobno w roku 1820 nocował w niej car Aleksander podczas swej podróży z Wiednia do Warszawy. Nie dawno na rynku umieszczono fontannę przedstawiającą "tancerki siewierskie".

   Pierwszym kościołem parafialnym w Siewierzu była romańska świątynia pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela, w okół której zlokalizowane było pierwotne osadnictwo w postaci osady targowej i grodu kasztelańskiego. W wyniku lokacji Siewierza w drugiej połowie XIII wieku (1276 rok), nowo powstałe miasto zostało założone 2 km na północ od dawnego grodu. W jego pobliżu zaistniała potrzeba budowania nowej świątyni, która przejęła by funkcję kościoła parafialnego. Powstała świątynia pod wezwaniem św. Macieja Apostoła dopiero w połowie XV wieku przejmuję funkcję kościoła parafialnego. 

    Pierwotny kształt świątyni nie jest znany. Prawdopodobnie była to świątynia drewniana. Dopiero źródła z XV wieku mówią iż kościół posiadał murowany chór i drewnianą nawę główną. Z czasem dobudowano gotyckie prezbiterium. W XVI wieku drewnianą nawę zastąpiono murowaną a świątynia po przebudowie uzyskała cechy gotycko-renesansowe. Następnej, wczesnogotyckiej przebudowy dokonano w XVII wieku z inicjatywy biskupa krakowskiego, księcia siewierskiego Piotra Gębickiego. Zakres tych prac nie jest obecnie znany. Natomiast za czasów biskupa Andrzeja Załuskiego świątynia wzbogaciła się o mur okalający kościół oraz dwie bramy od strony południowej w tym monumentalnej, trój-arkadowej bramy biskupiej zwieńczonej grupą rzeźb z Ukrzyżowaniem.

   Obecny kształt świątynia uzyskała w wyniku przebudowy z lat 1782-1784 dokonanej z inicjatywy biskupa krakowskiego - księcia siewierskiego Kajetana Ignacego Sołtyka. W tym czasie przedłużono nawę świątyni, wzniesiono nową jedno-wieżową fasadę, zbudowano kruchtę, skarbiec i jedną kaplicę. Z tych czasów również pochodzi brama główna od strony zachodniej. W wyniku tej przebudowy kościół otrzymał wygląd barokowo klasycystyczny.

   Do początków XIX wieku wokół kościoła funkcjonował cmentarz parafialny, przeniesiony dekretem władz pruskich za miasto, na tereny wokół romańskiego kościoła św. Jana Chrzciciela, gdzie funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Pod posadzą kościoła znajdują się krypty, w których pochowani są proboszczowie siewierscy, zmarli przed 1800 rokiem. Pod koniec XX wieku przeprowadzono generalny remont kościoła.

 Idąc od rynku w kierunku parkingu pod zamkiem, przechodzę ulicą Krakowską, przy której znajduje się kilka ciekawych kamienic oraz Kościół pod wezwaniem Św. Walentego i Św. Barbary.

   Kościół został wybudowany w 1618 roku na miejscu starszej, drewnianej świątyni z XVI wieku. Pełnił rolę kaplicy przy szpitalu i przytułku dla ubogich, dlatego usytuowano go poza ówczesnymi granicami miasta. Zarówno kościół jak i szpital utrzymywane były z darowizn mieszczan i szlachty siewierskiej, a prawo patronatu nad świątyniami mieli rajcy miejscy.Kościół do końca istnienia Księstwa Siewierskiego był również miejscem obrad sejmików szlachty Księstwa Siewierskiego.

   Jest to niewielka, jednonawowa świątynia z półkolistą absydą i barokową sygnaturką. Od wschodu przylega do niej zakrystia. Na zewnątrz mury podzielone zostały lizenami a absydę podparto przyporą. Wnętrze kościoła posiada prostą architekturę. Chór muzyczny drewniany, wsparty na 2 kolumnach. W latach 90-tych XX wieku kościół został gruntownie wyremontowany. W kościele od lutego 2005 roku odbywają się coroczne obchody dnia św. Walentego - popularnych "Walentynek.". Jest to jedyny kościół pod tym wezwaniem w diecezji sosnowieckiej.

 Najcenniejszym i zarazem najrzadziej odwiedzanym zabytkiem Siewierza jest kościół Św. Jana Chrzciciela. Świątynia znajduje się 2 km od rynku w kierunku Katowic na cmentarzu parafialnym. Kościół jest jednym z najstarszych zabytków w Polsce. Do połowy XIII wieku położony wewnątrz grodu. Po lokacji Siewierza pozostał poza granicami nowo założonego miasta.. Od XVI wieku, a stale od początku XIX wieku  do dnia dzisiejszego pełni rolę świątyni cmentarnej.